Zonder naakt kan ik me geen kunst voorstellen. Het is een element waar je niet omheen kunt en die zich door de eeuwen heen van studie tot hoofdelement heeft ontwikkeld. Maar wat voor rol speelt naakt eigenlijk? Zet het aan tot lust of anders gezegd is het pornografisch?
De drang om vrouwelijk naakt met 'ballen' te maken. Het is zo makkelijk nog niet. Wanneer je hier als fotograaf naar op zoek gaat loop je automatisch tegen vragen aan als: Waar ligt de grens van de kijker? en Waar die van de maker?
Het begrip Kunst is niet te definiëren. Daarom geef ik het twee universele handvatten. Twee vragen waarvan ik denk dat dit altijd van toepassing is op Kunst (in de breedste zin van het woord). Namelijk de vragen 'Wat wil ik communiceren met mijn primaire beeld?' en 'Wat wil ik teweeg brengen?'. Deze twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
(Heftig) Naakt in de Kunst wordt door de kijker vaak geassocieerd met pornografie. Die grens is vrij dun. Wanneer is iets Kunst-naakt en wanneer is het pornografie?
Naakt in Kunst heeft altijd gezocht naar zijn grenzen en het gebruik ervan. Het heeft deze grenzen ook zeer zeker overschreden en zodoende opgerekt. L'Origine du Monde van Gustav Courbet (1819 - 1877) is toch wel een voorbeeld in de schilderkunst wat nu nog steeds spraakmakend blijft. Een vagina die het beeld vult. Kunst-naakt of pornografie? Niet alleen schilders, ook fotografen waren al vroeg bezig met het zoeken naar de grens. Ik noem Hans Bellmer (1902 - 1975) die vrij brutaal sensuele vrouwelijke handelingen vastlegt. Zo liefdevol als Klimt (schilder: 1862 - 1918 ) masturberende vrouwen tekende en schilderde, zo ruw en grof zet Hans ze neer. Of neem Leigh Ledare (1976 - ). Hij portretteerde met zijn camera steevast dezelfde vrouw in de meest pornografische, seksuele houdingen. Met en zonder mannen. En zonder censuur. Uiteindelijk blijkt deze vrouw zijn moeder te zijn.
Je zou kunnen zeggen dat Kunst-naakt Kunst is omdat het aan de kijker op een andere manier wordt gepresenteerd dan pornografie. De kijker zoekt pornografie op, met de intentie lust te vinden. Wanneer Kunst wordt gepresenteerd aan de kijker als Kunst, neemt de kijker automatisch een artistieke houding aan. Op dat moment is de kijker niet meer bezig met de normen en waarden maar wordt hij aanschouwer. Wat zou er gebeuren als een foto van pornografie naast die van een bekende fotograaf wordt geplaatst? Het beeld wordt uit zijn gewone context gehaald. De kijker zal het benaderen vanuit een artistieke houding. Het beeld wordt aanschouwd als Kunst. Een tweede of ander argument dat pornografie geen Kunst is, kan zijn dat Kunst in het algemeen meer inhoud heeft dan pornografie. Is dat waar? Pornografie is altijd bezig met een context die ervoor zorgt dat het porno wordt. Welke camera en/of welke stand van de camera is nodig om een bepaald effect te bereiken bij het publiek. De man moet dominant zijn en de vrouw onderdanig. In principe zijn het waardes binnen porno die moeten worden gecommuniceerd met de kijker. Porno gaat ook altijd over lust. Maar lust is niet alleen lust. De motor achter lust is macht en seks. Deze driehoeksverhouding staat nooit los van elkaar binnen de pornografie. Zodoende moet de maker ook daar rekening mee houden. In de huidige maatschappij van veranderende waarden tussen man en vrouw is vrouwvriendelijke porno ontstaan. Een extra factor binnen de normale context van pornografie. Terug naar de twee handvatten die ik het begrip Kunst heb gegeven. Ook de maker van pornografie is dus kennelijk altijd bezig met de vragen 'Wat wil ik teweeg brengen?' en 'Wat communiceert het beeld met de kijker?'.
Vroeger, vanaf de jaren 1800, werd er natuurlijk ook pornografie gemaakt. Fotografisch. Puur voor in de besloten kringen. Het was zeer zeker niet bestemd voor de buitenwereld. Na al die jaren vormen deze voluptueuze vrouwen inmiddels het boegbeeld van onze klassieke kennis van naakt in Kunst. Inmiddels zijn hier verschillende edities van verschenen.
Een ander voorbeeld. In 2013 werd de pornografische film Deapthroat getoond op tv. Aan het begin van de avond op Nederland 3. Het wordt inmiddels gezien als een cultfilm.
Zou ik hieruit op kunnen maken dat de pornografie van nu over twintig jaar niet alleen als een mooi document qua tijdsbeeld kan worden gepresenteerd, maar ook als Kunst? In principe is die beweging al aan de gang. Taschen (een bekende uitgever van kunstboeken) geeft, anno nu, inmiddels The New Erotic Photography. Volume 1 & 2 uit.
Kunst is alleen Kunst wanneer het gemaakt is door een kunstenaar. En iedereen mag zichzelf kunstenaar noemen als de kunstenaar werk maakt waarbij hij zich bewust is van de kijker. Er is dus een mogelijk antwoord op de vraag 'Wat is Kunst?'. Dit antwoord is een opluchting voor diegenen die een grens aan de definitie van Kunst willen geven. Zij vinden dat pornografie geen Kunst is. Omdat in hun ogen de maker ervan zichzelf geen kunstenaar nóemt. Ik vind dat een onbevredigende reactie. Het is belangrijk dat de discussie open blijft, dat men het fenomeen Kunst blijft bevragen. Op die manier blijven er verfrissende mogelijkheden ontstaan en wordt het niet een vast stramien, gecreëerd door de kunstenaars zelf. Kan mode kunst zijn? Reclame? Kunst is niet iets elitairs. Het is een ondefinieerbaar begrip, onderhevig aan persoonlijke smaak, gevoel en zelfexpressie.
Kunst is dus vaak grensverleggend. Kunst-naakt is dat ook. De scheidslijn tussen Kunst-naakt en pornografie is flinterdun doordat de kijker naakt vaak associeert met pornografie. Kan pornografie dan ook Kunst zijn? Deze vraag heeft in ieder geval meer om het lijf dan je in eerste instantie zou denken.